Biblia to mozaika gatunków literackich i nieliterackich (np. przepisów prawnych). Między powstaniem najstarszego z pism a ostatnim upłynęło około tysiąca lat. Sama recepcja trwa już ponad dwa tysiące lat – nie trzeba mówić, jak bardzo w ciągu tego czasu uległy zmianie warunki życia, obyczaje, gusty. Aby np. zrozumieć, jak obrazoburcza mogła wydawać się Żydom przypowieść o miłosiernym Samarytaninie, trzeba wiedzieć, że uważali oni Samarytan za heretyków.
Zachowanie Chrystusa, podejmującego przy studni rozmowę z Samary tanką, musiało ich gorszyć, podobnie jak usprawiedliwienie jawnogrzesznicy, stąd oczywista wobec Niego i Jego nauki wrogość. Głębię upadku syna marnotrawnego poznamy wówczas, gdy będziemy wiedzieć, że skazany był na spożywanie karmy przeznaczonej dla świń. Żydzi nie jedzą wieprzowiny, mięsa ze zwierząt uważanych za nieczyste właśnie ze względu na to, czym się żywią. Nie można zatem oczekiwać, że autor biblijny będzie używał współczesnych nam pojęć. Istotne jest natomiast, by rozumieć reguły gatunku literackiego, jaki wybrał, by przekazać Objawienie. Biblia to dzieło uniwersalne, bo jest literaturą. Podobnie jak współcześnie mamy powieści, sztuki teatralne czy artykuły publicystyczne, tak i w biblijnej Palestynie istniały różne gatunki literackie.
W Księdze Kronik znajdujemy np. wypowiedzi zbliżone do reportażu lub komunikatu wojskowego, mówiące o bitwach, zdobywanych lub łupionych miastach. Epopeje znajdziemy w księgach: Wyjścia, Liczb, Powtórzonego Prawa. Rodzajem poematu epickiego jest Księga Rodzaju, w której splatają się liturgia, historia i symboliczna genealogia. Księgi Prorockie obfitują w kazania i mowy. Księga Hioba jest pokrewna dialogowi filozoficznemu, Pieśń nad pieśniami to poemat miłosny. Minęło pół tysiąca lat, nim pierwotnie ustna tradycja biblijna została spisana. Prawdy w niej zawarte przekazywane są więc sposobami wyrosłymi z tej właśnie tradycji – za pomocą obrazów. Biblii nie czyta się zatem dosłownie, jak podręcznik historyczny czy dzieło naukowe, ale metaforycznie. Prawdy o świecie i człowieku w podobny sposób przekazują baśnie, które matki czytają dzieciom.
GATUNKI LITERACKIE W BIBLII :
Apokalipsa (gr. – apokalypsis – odsłonięcie; objawienie) – u Żydów i chrześcijan księga kanoniczna albo apokryficzna, zawierająca proroczą wizję wydarzeń towarzyszących końcowi świata. W zależności od treści wyróżnia się trzy typy apokalips:
- apokalipsy historio-zbawczo-eschatologiczne (mówią o wydarzeniach „końca czasów", czyli ostatniego okres, historii ludzkości);
-
apokalipsy kosmologiczne i teozoficzne (mówią o kosmosie i świecie aniołów); apokalipsy indywidualno-eschatologiczne (opisują los pojedynczego człowieka po śmierci).
powstawały od ok. 200 p. n. e. do ok. 150 n. e. Proroctwo – zapis prawdy objawionej dotyczącej zwykle przyszłości narodu; indywidualny los proroka nie ma tu znaczenia.
Przykład (łac. exemplum) – opowieść, w której brak metaforyki i którą należy traktować dosłownie; ilustruje ona właściwe postawy moralne.
Przypowieść (gr. parabole – zestawienie) – utwór narracyjny o dwudzielnej budowie; pierwsza warstwa ma charakter realistyczny, łatwy do rozpoznania przez odbiorcę, druga warstwa ma charakter metaforyczny; w wyniku alegorycznej interpretacji tekstu ujawniają się głębsze warstwy tekstu, np. pouczenie moralne, prawda filozoficzna czy religijna.
Psalm (gr. psalmos – dźwięk instrumentu strunowego, psalterionu) – hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym. Typy psalmów: pochwalne, dziękczynne, błagalne, królewskie, patriotyczne, żałobne, mądrościowe, prorockie.