POJMOWANIE MĄDROŚCI W RÓŻNYCH LEKTURACH
- Mądrość według starożytnych filozofów
Już w starożytnej Grecji rozmyślano nie tylko o tym, jak można poszerzyć swoją wiedzę, ale także o tym, jakie są nasze ograniczenia w jej zdobywaniu. Bardzo ceniono filozofów, mędrców, ludzi wszechstronnie wykształconych.
Według Sokratesa wiedza czyni dobro, a zło wynika z niewiedzy (bardzo optymistyczny to pogląd). Sokrates dążył do poznania prawdy i uważał, że dobrą metodą zdobywania mądrości są dyskusje, w których zadaje się kolejne pytania i podaje w wątpliwość twierdzenia rozmówcy. Taki ruch myśli powoduje docieranie do prawdy.
Myśliciel zasłynął jako autor kontrowersyjnego zdania „Wiem, że nic nie wiem”. Nie było ono przyznaniem się do głupoty, lecz świadomością bezmiaru wiedzy i ograniczeń umysłu ludzkiego. Sokrates głosił też, że jedynie głupcy nie mylą się nigdy, a błąd jest przywilejem filozofów. Sofiści, którzy posługiwali się podobną metodą jak Sokrates, metodą dyskutowania, nie wierzyli jednak w możliwość dotarcia do prawdy i zdobycia mądrości, uważali, że można udowodnić każdą tezę, zręcznie argumentując. Głosili, że wszystko jest względne i zależy od doboru argumentów.
Platon, uczeń Sokratesa, sądził z kolei, że ludzie są w stanie poznać jedynie cienie idei, i stworzył metaforę jaskini platońskiej. Głosił, że ludzie poznający jakąś prawdę przypominają siedzących w jaskini i patrzących na cienie, które pojawiają się naprzeciwko nich (są to jedynie cienie idei, idei jako takich ludzie siedzący w grocie nie są w stanie zobaczyć, bo nie mogą się odwrócić, a niejako za nimi są idee i światło). Była to metafora ograniczeń ludzkiego poznania rzeczywistości. Platon głosił również inne kontrowersyjne poglądy, np. sądził, że władzę w państwie powinno się oddać filozofom!
Z kolei Arystoteles wierzył w możliwość dotarcia do prawdy. Uważał, że „prawdziwa wiedza to znajomość przyczyn”. Wygłosił też słynne zdanie: „Drogi mi Platon, drogi Sokrates, ale najdroższa prawda”. Zajmował się zarówno filozofią, jak i klasyfikacją utworów literackich.
Mądrość jest pojęciem bardzo ważnym także dla Biblii, szczególnie Starego Testamentu. Mamy w nim nawet tzw. księgi mądrościowe. Są nimi np. Księga Mądrości i Księga Przysłów. Mądrość jest w Starym Testamencie przedstawiana jako Boska laska i skarb, który warto posiąść. Pojęcie mądrości ściśle wiąże się w Biblii także z umiejętnością wybierania tego, co dobre dla nas z perspektywy wiecznej.
Dekalog, przedstawiony w Starym Testamencie, uczy, jak żyć, a jakiego postępowania unikać, by zapewnić sobie szczęśliwa wieczność blisko Boga. Dziesięć przykazań Bożych to swoiste źródło mądrości. Przy kazania regulują relacje między ludźmi i relacje między człowiekiem a Bogiem, dają konkretne wskazówki, są niejako praktycznym pomocnym narzędziem w przekładaniu Bożej mądrości na konkretne czyny. Z kolei przypowieści zawarte w Nowym Testamencie obrazowo tłumaczą sprawy najtrudniejsze. przedstawiają skomplikowane prawdy duchowe i mówią ogólnie, jak postępować. by nie stracić wiecznej perspektywy i życia w Królestwie Niebieskim. Przypowieść o siewcy uczy np., jak traktować Słowo Boże. Przypowieść o talentach, jak postępować i nie ustawać w pracy nad sobą i w czynieniu dobra.
Przypowieści, gatunek stworzony do przekazania wielkich prawd maluczkim, mówią o sprawach najtrudniejszych, abstrakcyjnych, takich jak Królestwo Boże, najprostszym, obrazowym językiem. Możliwości człowieka zostają porównane do pieniędzy – talentów, oczekiwanie na zbawienie i wysiłek na jego rzecz – do pracy w winnicy, a głoszenie Słowa Bożego do siania ziaren na różnym gruncie – rozmaity grunt symbolizuje różne podejście ludzi do Słowa Bożego. I tak językiem rolników, prostych ludzi, którym nieobce są pojęcia związane z uprawą roli czy winorośli tłumaczy się w Biblii najważniejszą mądrość. Nie jest to jedynie doraźna mądrość życiowa, lecz nakierowana na sprawy wieczne. Największą mądrością jest wedle Biblii skupienie się na sprawach duszy i jej zbawienia. Panny roztropne, które oczekiwały na nadejście oblubieńca, oszczędzając oliwę w lampach i myśląc wciąż o jego nadejściu, miały przewagę nad pannami nieroztropnymi. W podobnej sytuacji są ludzie oczekujący na przyjście Zbawiciela. Prawdziwie roztropni nie zaprzestaną czuwania, nie będą się koncentrować jedynie na sprawach doczesnych.
- Mądrość Biblii a ludzka logika i wiedza
Prawdziwą mądrością jest według Biblii słuchanie Słowa Bożego. Dlatego Chrystus chwali w jednej z ewangelii siostrę swego przyjaciela Łazarza, Marię, która słucha uważnie Jego słów, nawet za cenę zaniedbania domowych obowiązków. Jezus tłumaczy, że i jej siostra Marta powinna bardziej skupić się na sprawach wiecznych niż na trosce o rzeczy doczesne, doraźne zajęcia, organizację życia codziennego.
I jeszcze jedno: w Biblii mądrość nie jest tożsama z wiedzą ani z umiejętnościami ludzi, mądrość Boża bywa przeciwstawiana
,, Gdzie jest mędrzec? Gdzie uczony? Gdzie
badacz tego świata? Czyż nie uczynił Bóg
mądrości świata głupstwem ? ”
(Nowy Testament, św. Paweł, I list do Koryntian)
- Mądrość w biblijnej hierarchii wartości
Wyższość żywej nauki Chrystusa nad zawiłymi rozważaniami teologicznymi głosił też ksiądz Jan Twardowski, który w swych wierszach wyśmiewał poważne rozważania teologów i podpowiadał, by skupić się na miłości i jej okazywaniu całemu otaczającemu światu.
Warto też wspomnieć, że mądrość rozumiana jako wiedza jest też w hierarchii biblijnej mniej warta niż np. miłość czy miłosierdzie. Wyraźnie mówi o tym Hymn o miłości, będący fragmentem listu św. Pawła:
Gdybym też miał dar prorokowania
I znał wszystkie tajemnice,
I posiadł wszelką wiedzę,
I wiarę – miał tak wielką, iżbym góry
przenosił,
A miłości bym nie miał,
Byłbym niczym.
- Najwyższą mądrością – miłość, dobroć i zachwyt nad światem
O prawdziwej mądrości, która nakazuje miłość i dobroć, wspominają nie tylko Biblia i ksiądz Twardowski, ale także np. pouczająca Opowieść wigilijna Karola Dickensa.
Jej narrator tak mówi o przemianie głównego bohatera, Scrooge’a, ze skąpca w człowieka dobrego:
,, Miał tyle rozumu, że wiedział, iż wszystko dobre na świecie zawsze jest przedmiotem szyderstwa ze strony pewnego rodzaju ludzi, których należy uważać za ślepych”.
Tak więc ignorowanie dobra, nieczynienie go jest głupotą, pewnym rodzajem ślepoty (ślepota bywa metaforą głupoty). Mądre jest bycie szlachetnym człowiekiem Dlaczego? U Dickensa można by nawet nazwać mądrość bycia dobrym pewnym rodzajem wyrachowania: mądry człowiek jest dobry, bo tym samym zapewnia sobie życie wieczne. Głupi skazuje się na zło i potępienie w życiu wiecznym, nieszczęście potępionych opisane jest nader obrazowo, duchy tych ludzi dźwigają ciężkie łańcuchy i cierpią w życiu pozagrobowym.
To przełożenie języka Biblii na język bardzo pragmatyczny.!
- Poddanie się woli Bożej jako najwyższa mądrość według Kochanowskiego
Temat mądrości podejmuje też w swych licznych utworach Jan z Czarnolasu.
Rozważa go na dwóch płaszczyznach: filozoficznej (co jest mądrością wobec Boga?) i praktycznej (mądrość rozumiana jako zdrowy rozsądek).
Mądrą zasadą życiową jest według Kochanowskiego (którego prawdopodobnie można utożsamiać z podmiotem lirycznym pieśni i fraszek) umiar, rozsądek („stateczny umysł pamiętaj zachować”, „chwalę szczęście stateczne”) i zgoda na wolę Bożą:
Kto tak mądry, że zgadnie
Co nań jutro przypadnie?
Sam Bóg wie przyszłe rzeczy,
a śmieje się z nieba,
Kiedy się człowiek troszczę więcej,
niźli trzeba.
(Pieśń IX z Ksiąg pierwszych)
Nie można zanadto przejmować się rzeczami, na które nie mamy wpływu. Trzeba poddać się woli Bożej, bo nasz bunt nic nie da. Należy się przygotować i na szczęście, i na nieszczęścia, i na powodzenie, i niepowodzenia:
A nigdy nie zbłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić.
(Pieśń IX z Ksiąg pierwszych)
Takie zasady to próba pogodzenia chrześcijańskiej zgody z wolą Bożą z zasadami antycznych filozofów, zwłaszcza stoików, głoszących, iż należy znosić obojętnie nieszczęścia, oraz epikurejczyków każących cieszyć się małymi rzeczami. To także odzwierciedlenie poglądów rzymskiego poety Horacego, który w swych pieśniach głosił zasadę umiaru, złotego środka.
Jednakże cały system filozoficzny Kochanowskiego, oparty na tak solidnych podstawach, legnie w gruzach w obliczu strasznego nieszczęścia: śmierci małego dziecka. W jednym z trenów, wyrażających rozpacz i zagubienie w świecie wartości po śmierci córeczki Urszulki, pojawia się apostrofa do mądrości:
Kupić, by cię, Mądrości, za drogie pieniądze!
(Tren IX)
Ostatecznie poeta pod wpływem snu, w którym pojawia mu się matka, godzi się
z wolą Boga. i nadal głosi, że mądrość polega
na poddaniu się tej woli.
Matka pozostawia mu we śnie mądrą prawdę:
Skryte są Pańskie sądy; co się Jemu zdało,
Lepiej, żeby się też i nam podobało.
Tego się, synu, trzymaj, a ludzkie przygody
Ludzkie noś.
(Tren XIX)
A więc mądre jest pogodzenie się z tym, że człowiek jest śmiertelny, że wszystko zależy od Boga, nie naszej woli oraz przekonanie, że bunt nie ma sensu.
Bardzo ciekawa strona, życzę wielu wejść na stronę.