Dżuma jako powieść parabola

Dżuma Alberta Camus jest powieścią-parabolą.

Parabola, czyli przypowieść, to utwór narracyjny, którego znaczenie można odczytywać zarówno w sposób dosłowny, jak i alegoryczny lub symbo­liczny. Fabuła powieści-paraboli służy ukazaniu uniwersalnych prawd moralnych i filozoficznych

Przypowieść spotyka się m.in. w Biblii. Jest starym gatunkiem literatury dydaktyczno-moralizatorskiej.

Dżuma Alberta Camus posiada następujące cech paraboli:

  • Schematyzm fabuły: wszystkie wydarzenia w Oranie podporządkowane są jednemu: epi­demii. Walka z nią stanowi główny wątek powieści. Choroba rozwija się w przewidywalny sposób: na początku zaznacza swoją obecność i ostrzega (plaga zdychających szczurów), po­tem rozwija się i dochodzi do punktu kulmina­cyjnego (wypadki w ciągu lata), by cofać się i ustąpić (koniec zimy).
  • Uproszczona konstrukcję postaci: bohate­rowie Dżumy prezentują konkretne typy ludz­kie. Rieux jest lekarzem z powołania i więcej uwagi poświęca walce z zarazą niż osobistemu szczęściu. Robi to zresztą dla idei. Tarrou to poszukujący spokoju męczennik, który w walce z chorobą traci życie. Grand jest typem skrom­nego urzędnika, który sens życia odnajduje w pracy. Jako jeden z niewielu zwalcza chorobę i nie poddaje się jej. Z kolei Rambert to boha­ter przechodzący metamorfozę. Z niewrażliwe­go na nieszczęście bliskich egoisty staje się su­miennym pracownikiem ochotniczych oddzia­łów i pomaga doktorowi. Natomiast Cottard to człowiek, który bazuje na nieszczęściu innych, typ nielegalnie dorabiającego się rzezimieszka.
  • Obecność obiektywnego narratora: dok­tor Bernard Rieux nie wyjawia na początku swej tożsamości, gdyż czuje się zobowiązany do obiektywnego przedstawienia wypadków w Oranie. Czasami ocenia postaci, lecz analizę ich zachowania pozostawia czytelnikowi.
  • Selekcja realiów : narrator Dżumy opisuje tylko to, co jest dla niego najważniejsze. Nie przedsta­wia szczegółowo epidemii krok po kroku, lecz skupia się na tym, co wprowadza jakieś zmiany. O śmierci jednych bohaterów pisze dokładniej, a o innych tylko wspomina. Taki zabieg służy podkreśleniu momentów przełomowych.
  • Ukryte przesłanie: wskazuje na nie już motto utworu, zaczerpnięte z Dziennika zarazy Danie­la Defoe:

Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś ro­dzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś innego, co nie istnieje.Autor daje czytelnikowi do zrozumienia fakt, że opisywaną przez niego epidemię dżumy może traktować dosłownie i w przenośni.

  • Brak konkretyzacji czasu: na początku powie­ści narrator informuje, że jest rok 194., ale nie wiadomo dokładnie który. Akcja rozpoczyna się 16 kwietnia, a kończy w pierwszej połowie lutego.
  • Ograniczona i niczym niewyróżniająca się przestrzeń: akcja Dżumy rozgrywa się w Oranie nie wybiega poza mury miasta, które w trak­cie epidemii jest odizolowane od reszty świa­ta. Oran znajduje się na afrykańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Jest zwykłym miastem . Na dodatek nowoczesnym i brzydkim. Narrator podkreśla, że w niczym nie rożni się od innych miejscowości; trzeba tylko podkre­ślić banalny wygląd miasta i życia .

     

    Fragmenty filozofkzno-refleksyjne: postaci często wygłaszają swoje filozoficzne poglądy, np. ksiądz Paneloux wyznaje ideę winy i kary. Według niego dżuma wtargnęła do Oranu, po­nieważ jego mieszkańcy nie żyli w zgodzie z Bogiem. Słynne kazanie rozpoczyna tymi sło­wami:

    Bracia moi, doścignęło was nieszczęście, bracia moi, zasłużyliście na nie.

    Rieux jest ateistą i wielokrotnie zaznacza, że leczy dla idei, a nie dla Boga:

    (…) skoro jednak śmierć ustanawia porządek świata, może lepiej jest dla Boga, że nie wie­rzy się w niego i walczy ze wszystkich sił ze śmiercią, nie wznosząc oczu ku temu niebu, gdzie on milczy.

    – mówi Bernard Rieux do Tarrou. Z kolei Tarrou poszukuje spokoju, który uwolni go od „zadżumienia": każdy nosi w sobie dżumę – przekonuje przyjaciela. Bohaterowie wielokrotnie zastanawiają się nad sensem ist­nienia i celem życia.

    Przesłanie moralne: opis dżumy skłania do za­stanowienia się nad sensem ludzkiego cierpienia oraz wyborem drogi życiowej. Pokazuje ludzi, którzy zdecydowali się stanąć po stronie dobra (Rieux, Tarrou, Grand, Rambert) oraz zła (Cot- tard). Uradowany z epidemii Cottard przegrywa choroba zostaje zwalczona, a on ukarany.

    W Dżumie można też odnaleźć inne gatunki literac­kie, są nimi:

    Kronika – doktor Bernard Rieux wielokrotnie wspomina, że spisana przez niego historia dżum> w Oranie to kronika. Dlatego podaje suche fakty i daty wydarzeń. Obiektywnie przedstawia prze­bieg zarazy, bez osobistych ocen i komentarzy.

    Kazanie – pojawia się dwukrotnie, wygłasza je ksiądz Paneloux na początku epidemii oraz w jej szczytowej fazie. Dziennik – charakter dziennika mają notatki Je­ana Tarrou, które wielokrotnie przytacza narrator.

    Slogan reklamowy: Alkohol zdrowiu sprzyja, zabija bakcyla.