Dżuma Alberta Camus jest powieścią-parabolą.
Parabola, czyli przypowieść, to utwór narracyjny, którego znaczenie można odczytywać zarówno w sposób dosłowny, jak i alegoryczny lub symboliczny. Fabuła powieści-paraboli służy ukazaniu uniwersalnych prawd moralnych i filozoficznych
Przypowieść spotyka się m.in. w Biblii. Jest starym gatunkiem literatury dydaktyczno-moralizatorskiej.
Dżuma Alberta Camus posiada następujące cech paraboli:
- Schematyzm fabuły: wszystkie wydarzenia w Oranie podporządkowane są jednemu: epidemii. Walka z nią stanowi główny wątek powieści. Choroba rozwija się w przewidywalny sposób: na początku zaznacza swoją obecność i ostrzega (plaga zdychających szczurów), potem rozwija się i dochodzi do punktu kulminacyjnego (wypadki w ciągu lata), by cofać się i ustąpić (koniec zimy).
- Uproszczona konstrukcję postaci: bohaterowie Dżumy prezentują konkretne typy ludzkie. Rieux jest lekarzem z powołania i więcej uwagi poświęca walce z zarazą niż osobistemu szczęściu. Robi to zresztą dla idei. Tarrou to poszukujący spokoju męczennik, który w walce z chorobą traci życie. Grand jest typem skromnego urzędnika, który sens życia odnajduje w pracy. Jako jeden z niewielu zwalcza chorobę i nie poddaje się jej. Z kolei Rambert to bohater przechodzący metamorfozę. Z niewrażliwego na nieszczęście bliskich egoisty staje się sumiennym pracownikiem ochotniczych oddziałów i pomaga doktorowi. Natomiast Cottard to człowiek, który bazuje na nieszczęściu innych, typ nielegalnie dorabiającego się rzezimieszka.
- Obecność obiektywnego narratora: doktor Bernard Rieux nie wyjawia na początku swej tożsamości, gdyż czuje się zobowiązany do obiektywnego przedstawienia wypadków w Oranie. Czasami ocenia postaci, lecz analizę ich zachowania pozostawia czytelnikowi.
- Selekcja realiów : narrator Dżumy opisuje tylko to, co jest dla niego najważniejsze. Nie przedstawia szczegółowo epidemii krok po kroku, lecz skupia się na tym, co wprowadza jakieś zmiany. O śmierci jednych bohaterów pisze dokładniej, a o innych tylko wspomina. Taki zabieg służy podkreśleniu momentów przełomowych.
- Ukryte przesłanie: wskazuje na nie już motto utworu, zaczerpnięte z Dziennika zarazy Daniela Defoe:
Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś innego, co nie istnieje.Autor daje czytelnikowi do zrozumienia fakt, że opisywaną przez niego epidemię dżumy może traktować dosłownie i w przenośni.
- Brak konkretyzacji czasu: na początku powieści narrator informuje, że jest rok 194., ale nie wiadomo dokładnie który. Akcja rozpoczyna się 16 kwietnia, a kończy w pierwszej połowie lutego.
-
Ograniczona i niczym niewyróżniająca się przestrzeń: akcja Dżumy rozgrywa się w Oranie nie wybiega poza mury miasta, które w trakcie epidemii jest odizolowane od reszty świata. Oran znajduje się na afrykańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Jest zwykłym miastem . Na dodatek nowoczesnym i brzydkim. Narrator podkreśla, że w niczym nie rożni się od innych miejscowości; trzeba tylko podkreślić banalny wygląd miasta i życia .
Fragmenty filozofkzno-refleksyjne: postaci często wygłaszają swoje filozoficzne poglądy, np. ksiądz Paneloux wyznaje ideę winy i kary. Według niego dżuma wtargnęła do Oranu, ponieważ jego mieszkańcy nie żyli w zgodzie z Bogiem. Słynne kazanie rozpoczyna tymi słowami:
Bracia moi, doścignęło was nieszczęście, bracia moi, zasłużyliście na nie.
Rieux jest ateistą i wielokrotnie zaznacza, że leczy dla idei, a nie dla Boga:
(…) skoro jednak śmierć ustanawia porządek świata, może lepiej jest dla Boga, że nie wierzy się w niego i walczy ze wszystkich sił ze śmiercią, nie wznosząc oczu ku temu niebu, gdzie on milczy.
– mówi Bernard Rieux do Tarrou. Z kolei Tarrou poszukuje spokoju, który uwolni go od „zadżumienia": każdy nosi w sobie dżumę – przekonuje przyjaciela. Bohaterowie wielokrotnie zastanawiają się nad sensem istnienia i celem życia.
Przesłanie moralne: opis dżumy skłania do zastanowienia się nad sensem ludzkiego cierpienia oraz wyborem drogi życiowej. Pokazuje ludzi, którzy zdecydowali się stanąć po stronie dobra (Rieux, Tarrou, Grand, Rambert) oraz zła (Cot- tard). Uradowany z epidemii Cottard przegrywa choroba zostaje zwalczona, a on ukarany.
W Dżumie można też odnaleźć inne gatunki literackie, są nimi:
Kronika – doktor Bernard Rieux wielokrotnie wspomina, że spisana przez niego historia dżum> w Oranie to kronika. Dlatego podaje suche fakty i daty wydarzeń. Obiektywnie przedstawia przebieg zarazy, bez osobistych ocen i komentarzy.
Kazanie – pojawia się dwukrotnie, wygłasza je ksiądz Paneloux na początku epidemii oraz w jej szczytowej fazie. Dziennik – charakter dziennika mają notatki Jeana Tarrou, które wielokrotnie przytacza narrator.
Slogan reklamowy: Alkohol zdrowiu sprzyja, zabija bakcyla.