Matka-w tej roli kobietę w sztuce i literaturze przedstawiano chyba najczęściej. Pramatką ludzkości jest biblijna Ewa. Wreszcie Maryję poznajemy jako matkę Boga i człowieka. Z mitologii pamiętamy zbolałe matki – boginię Demeter i ziemiankę – Niobe (rozpaczającą z powodu zabicia jej potomstwa).
Matka staruszka z Balladyny dba o przyszłość swych córek i nawet na mękach nie wydaje imienia jednej z nich, gdyż wie, że za swe niegodziwe wobec matki czyny Balladyna ma zostać ukarana śmiercią.
W Niemcach Leona Kruczkowskiego pani Soerensen próbuje uratować życie swemu uwięzionemu synowi, antyfaszyście.
To na pewno nie wszystkie przykłady matek w literaturze. Można by je mnożyć. Maryja w roli matki pojawia się na obrazach, począwszy od średniowiecza, poprzez renesans, aż po współczesność. Macierzyństwo to bardzo znany obraz Stanisława Wyspiańskiego, taki tytuł noszą też obrazy Olgi Boznańskiej. Ale pierwsze figurki matek znamy jeszcze z czasów prehistorycznych. Eksponowały one cechy płciowe kobiety, płodność, którą symbolizowały zwłaszcza bujne piersi. Rola matki, chyba najważniejsza z ról kobiecych, w żadnym okresie nie opuszcza literatury i sztuki.
Niewinna dziewczyna – to bohaterka, którą znamy np. z Zemsty Fredry, czyli Klara, taka też jest Zosia z Pana Tadeusza, Oleńka Billewiczówna z Potopu czy Helena Kurcewiczówna z Ogniem i mieczem albo Danuśka z Krzyżaków Sienkiewicza. Podobne niewinne panny poznacie, czytając literaturę, którą będziecie omawiać w szkole ponadgimnazjalnej, np. Śluby panieńskie Fredry czy Moralność pani Dulskiej Zapolskiej (Mela). A może ktoś z Was oglądał już te sztuki?
Przekorna dziewczyna – to osoba robiąca niekiedy innym na złość, ale w gruncie rzeczy dobre, niewinne dziecko. Takie są bohaterki Ślubów panieńskich (Klara i Aniela), Basia z Pana Wołodyjowskiego i w pewnym sensie Klara z Zemsty Fredry.
Uwiedziona młoda dziewczyna – na ogół skrzywdzona przez bogatszego lub starszego od siebie, często niewinna sługa – to bohaterka wielu utworów literackich. Wy poznaliście Krysię z ballady Mickiewicza Rybka, uwiedzioną przez pana ze dworu dziewczynę, która zaszła z nim w ciążę i popełniła samobójstwo; przyjęta do grona świtezianek przychodziła jednak codziennie na brzeg karmić przynoszone przez sługę dziecię. Z postacią uwiedzionej dziewczyny spotkacie się też, czytając wiele licealnych lektur, np. Moralność pani Dulskiej, Granicę, Wierną rzekę.
Towarzyszka życia – gospodarna żona – skrzętną, godną szacunku i miłości życiową partnerkę wychwalają twórcy renesansowi: Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Rej pisze, że można od żony doświadczyć wiele troski i miłości, jeśli się jej okaże taki sam szacunek i uczucie. Kochanowski wychwala zalety gospodyni chociażby w Pieśni świętojańskiej o sobótce. Ucieleśnieniem cech wiernej żony, odrzucającej tabuny zalotników jest bohaterka Odysei, żona Odyseusza, czekająca na powrót męża z wojny trojańskiej Penelopa.
Żona modna – wizerunkowi żony gospodarnej przeciwstawia Ignacy Krasicki w satyrze Żona modna lekkomyślną, rozrzutną, zapatrzoną w obce wzorce elegancką, młodą damę, rujnującą swego małżonka. Taką żoną będzie też zapewne Telimena z Pana Tadeusza Mickiewicza.
Zakochana aż po grób, oddzielona od ukochanego – do tej grupy zaliczymy bohaterki średniowiecznych Dziejów Tristana i Izoldy czy tragedii Szekspira Romeo i Julia – Izoldę i Julię. Pierwsza z nich kocha mężczyznę, który nie jest jej przeznaczony, w dodatku krewnego swego przyszłego męża. Jej miłość H okazuję się tak wielka, że Izolda woli łamać prawo boskie i zdradzać męża ze swą jedyną miłością, niż wypełniać małżeńskie obowiązki. W końcu rozstają się z Tristanem, kochają się jednak aż po grób, a po śmierci kochanków ich mogiły połączy krzew głogu. Z kolei Julię dzieli od ukochanego Romea zakaz rodziców – młodzi pochodzą bowiem z wrogich sobie potężnych rodów Werony; biorą potajemny ślub, jednak rozłącza ich nieszczęśliwy los. Romeo, który znalazł śpiącą żonę w grobowcu Kapuletich, bierze ją za umarłą i popełnia przy jej ciele samobójstwo, Julia, po przebudzeniu, widząc zwłoki męża, także odbiera sobie życie. Połączy ich śmierć.
Grzesznica – w Biblii spotykamy cudzołożną kobietę, która nawraca się pod wpływem nauki Chrystusa. Pierwszą grzesznicą jest jednak Ewa, która zrywa zakazane rajskie jabłko i częstuje nim męża Adama, narażając tym samym siebie i jego na wygnanie z raju.
Zbrodniarka – literatura jest też pełna obrazu kobiet zbrodniarek. Jedna z nich to mężobójczyni z ballady Adama Mickiewicza Lilie. Zbrodniarką jest też Balladyna, która zabija siostrę Alinę, by zdobyć miłość Kirkora, bogactwa i koronę, ta zbrodnia daje początek kolejnym. Przykładem mitologicznej zbrodniarki staje się Medea. W szkole ponadgimnazjalnej poznacie inną zbrodniarkę, bohaterkę sztuki Szekspira, lady Makbet.
Święta – opisywana w żywotach świętych, na ogół mniszka, gotowa na wszelkie poświęcenia i ascezę, wyrzeczenia w związku ze swą wiarą, taka była np. znana z wielu legend Kinga, żona Bolesława Wstydliwego, która wraz z mężem ślubowała czystość, a po jego śmierci osiadła w klasztorze w Starym Sączu.
Jako najdoskonalszą świętą Biblia, ale także inne utwory opisują Maryję – matkę Boga i człowieka, świętą dziewicę, pośredniczkę między człowiekiem a Bogiem (w tej roli występuje Maryja w pradawnej polskiej pieśni Bogurodzica).
Czarodziejka, czarownica – do tej grupy zaliczymy między innymi Kirke, która urzekła swym czarem Odyseusza.
Buntowniczka – pierwszą buntowniczką literatury jest Antygona – słaba kobieta, która odważa się przeciwstawić królowi Kreonowi w imię wyznawanych zasad religijnych i uczuć rodzinnych. Wbrew woli władcy próbuje pochować brata i przyznaje się do swego czynu, czym ściąga na siebie gniew króla i śmierć.
Kobieta bywała także ucieleśnieniem buntu, rewolucji na obrazach, przypomnijmy choćby obraz Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady, na którym symbolem wolności i rewolucji jest niosąca czerwoną flagę kobieta z obnażoną piersią.
Artystka – w roli niespełnionej artystki występuje córka karczmarza Żydówka Rachela w Weselu Wyspiańskiego. W noc czarów upaja się artystyczną atmosferą rozśpiewanej chaty i dyskutuje oraz romansuje z Poetą.
Siłaczka – to określenie wzięte z utworu Stefana Żeromskiego, tak zatytułowanego. Stasia Bozowska, bo o niej mowa, kobieta, która ponad siły pracuje wśród ludu jako wiejska nauczycielka. Przemęczona, niedojadająca, zaraża się tyfusem i umiera. Stała się wzorem dla innych idealistek, gotowych poświęcić zdrowie i życie pracy ludu.
Dewotka – obłudną kobietę, bijącą swą sługę nawet w czasie modlitwy opisuje Ignacy Krasicki w bajce Dewotka. Swoistą kontynuacją tej postaci będzie pani Dulska ze sztuki Zapolskiej, którą poznacie w szkole ponad- gimnazjalnej.
Kobieta fatalna – inaczej femmefatale, kreacja szczególnie popularna w literaturze modernizmu doprowadza mężczyzn do zguby, porównywano ją do modliszki (samica tego owada podczas aktu płciowego zabija i zjada samca), za taką kobietę fatalną można uznać np. Izabelę Łęcką, bohaterkę Lalki Prusa, która doprowadziła do zguby Stanisława Wokulskiego (fragmenty Lalki czytacie na lekcjach polskiego, całą powieść poznacie w szkole ponadgimnazjalnej).
Kobieta nierealna, zjawa – twory wyobraźni omotujące ludzi to np. Dziewczyna z utworu Leśmiana pod tym samym tytułem, a także bohaterka ballady Mickiewicza Świtezianka, wodna boginka doprowadzająca do zguby niewiernego młodzieńca. Taką zjawą jest też Zosia z II części Dziadów, najpiękniejsza dziewczyna z wioski, która nie chciała żadnego młodzieńca i po śmierci pokutuje za gardzenie ziemskimi uciechami, niedotknięcie ziemi „ni razu”.
Kobieta szalona – w tej roli występuje np. Karusia z ballady Mickiewicza Romantyczność. Spotyka się ona na jawie i we śnie ze swym dawnym kochankiem, zmarłym. Rozmawia z nim i choć się go czasem boi, wchodzi z nim w kontakt. Narażona na śmieszność, niezrozumiana przez gromadę, nie lubi świata i coraz bardziej się od niego izoluje. W czasie dalszej nauki poznacie inną kobietę oszalałą z miłości – Ofelię z Hamleta Szekspira.
Kobieta dojrzała, świadoma swych wdzięków – w tej roli występuje piękna wdowa, Podstolina z Zemsty czy piękna, elegancka, choć mająca już swe lata Telimena z Pana Tadeusza. Obie kobiety polują na majątki, a małżeństwo traktują jako korzystny kontrakt, choć lubią się też zabawić i gdyby mogły, chętnie poślubiłyby młodszych od siebie partnerów (Podstolina Wacława, a Telimena Tadeusza).
Nieodwzajemniająca miłości, adresatka niespełnionych uczuć-o takiej kobiecie mówią np. wiersze Cypriana Kamila Norwida.
Nieszczęśliwie zakochana – w tej roli długo występuje np. Eunice z Quo vadis Sienkiewicza, długo nieszczęśliwie zakochana w swym panu Petroniuszu niewolnica. O uczuciach zdradzonej czy raczej już niekochanej kobiety mówią też niektóre wiersze Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.
Ewa – pierwsza kobieta na ziemi, stworzona przez Boga, wedle jednej z biblijnych opowieści, z żebra Adama. Zgrzeszyła, zrywając owoc z drzewa poznania dobra i zła. Poczęstowała tym jabłkiem męża, czym naraziła siebie i jego na gniew Boga i wygnanie z raju. Wygnanych z raju Bóg skazał na choroby, ciężką pracę, wstyd i śmiertelność. A Ewę dodatkowo na rodzenie w bólach dzieci. Postać Ewy powraca w literaturze, także jako bohaterka humorystyczna, np. w Teatrzyku „Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Judyta – córka narodu izraelskiego, która podstępnie zabiła wroga, Helofernesa, uprzednio uwiódłszy go i omamiwszy swymi wdziękami.
Sara – żona Abrahama, która w wieku starczym w wyniku niezwykłej łaski Boga, urodziła mężowi ukochanego syna Izaaka.
Maryja – matka Jezusa, żona Józefa, według Biblii została matką Zbawiciela. Nowinę, że będzie matką Boga i człowieka, zwiastował Jej św. Gabriel Archanioł. Urodziła Dzieciątko w stajence betlejemskiej, bo nie było dla nich miejsca w gospodzie. Przed gniewem Heroda, który poszukiwał i chciał zgładzić Mesjasza, uciekała z Józefem i Jezusem do Egiptu. Wychowywała Syna, przeżyła wielką troskę, gdy podczas wyprawy do Jerozolimy zgubił się (jak się potem okazało, przebywał w świątyni i dyskutował z kapłanami). Podczas jego działalności publicznej, gdy nauczał ludzi i ciągnęły za Nim tłumy, mało się z Nim widywała, to Ona jednak przyczyniła się do cudu, jakim było zamienienie wody w wino podczas wesela w Kanie Galilejskiej (to Ona poprosiła wtedy Jezusa o pomoc parze nowożeńców).Przepowiedziano Jej, że Jej serce miecz przeniknie. I rzeczywiście to proroctwo spełniło się podczas męki i śmierci Jej Syna. Towarzyszyła Mu podczas drogi krzyżowej i pod krzyżem. Jak mówi tradycja, zgodnie z wolą Jezusa, po śmierci mistrza Jego ukochany uczeń Jan wziął ją do siebie. A gdy wypełnił się Jej czas, została wniebowzięta.
Elżbieta – krewna Maryi, starsza od Niej, w podeszłym wieku urodziła Jana Chrzciciela, późniejszego proroka, głoszącego nadejście Zbawiciela. Podczas rozmowy z Maryją – przyszłą Matką Zbawiciela, poruszyło się dzieciątko w jej łonie.
Salome – piękna córka Herodiady, znana z wyuzdanego tańca, za który w nagrodę zażądała od króla ścięcia Jana Chrzciciela. Wedle tradycji jego głowę przyniesiono jej na talerzu.
Maria i Marta – siostry Łazarza, przyjaciela Jezusa, Marta znana była z usłużności i zapobiegliwości. Mariaż tego, że słuchała Słowa Bożego, Chrystus, nakłaniany przez Martę do zwrócenia uwagi Marii za to, iż nie pomaga siostrze, pochwalił postawę Marii, która uważnie słuchała Słowa Bożego.
Śluby panieńskie Fredry
Bardzo ciekawa stronka i mega dużo fajnych rzeczy. Serdecznie gratuluję i pozdrawiam autorów.