Egzamin gimnazjalny polski 2013


Przeczytaj tekst i wykonaj zadania 7.–11.
POTOP (fragment)
Kmicic1 spojrzał… i dusza zatrzęsła się w nim z przerażenia. Byli to Szwedzi. Ukazali się tak blisko, że cofać się było niepodobna, zwłaszcza iż orszak królewski miał konie pomęczone. Pozostawało tylko przebić się lub zginąć albo pójść w niewolę. Zrozumiał
to w jednej chwili nieustraszony król2, więc chwycił za rękojeść szpady!
– Osłonić króla i nazad! – krzyknął Kmicic.
Tyzenhauz3 z dwudziestu ludźmi w mgnieniu oka wysunął się na czoło, lecz Kmicic, zamiast złączyć się z nimi, ruszył drobnym kłusem przeciw Szwedom. Miał zaś na sobie szwedzki strój, ten sam, w któren przebrał się wychodząc z klasztoru, więc owi Szwedzi teraz nie pomiarkowali, co to za jeden. Widząc dążącego przeciw sobie w takim stroju jeźdźca, prawdopodobnie poczytali cały orszak królewski za jakiś własny podjazd4, bo nie przyspieszyli kroku, tylko kapitan dowodzący wysunął się przed pierwszą trójkę.
– A co za ludzie? – spytał po szwedzku, patrząc na groźną i bladą twarz zbliżającego się junaka5.
Kmicic najechał nań tak blisko, że prawie trącili się kolanami, i nie odrzekłszy ni słowa, wypalił mu w samo ucho z pistoletu.
Okrzyk zgrozy wyrwał się z piersi rajtarów6, ale potężniej jeszcze zabrzmiał głos pana Andrzeja:
– Bij!
I jako skała oderwana od opoki7, tocząc się w przepaść, druzgoce wszystko w biegu, tak i on runął na pierwszy szereg niosąc śmierć i zniszczenie. Dwaj młodzi Kiemlicze8, podobni do dwóch niedźwiedzi, skoczyli za nim w zamęt. Stukot szabel o pancerze i hełmy rozległ si jak huk młotów, a wnet zawtórowały mu wrzaski i jęk. Przerażonym Szwedom zdawało się w pierwszej chwili, że to trzech wielkoludów napadło ich w dzikim parowie górskim. Pierwsze trójki cofnęły się, zmieszane, przed strasznym mężem, a gdy ostatnie wydobywały się dopiero spoza zakrętu, środek stłoczył się i zwichrzył. Konie poczęły gryźć się i wierzgać. Żołnierze z dalszych trójek nie mogli strzelać, nie mogli iść na ratunek przodowym, którzy ginęli bez ratunku pod ciosami trzech olbrzymów. Próżno się złożą, próżno sztychów9 nadstawią, tamci łamią szable, przewracają ludzi i konie. Kmicic zdarł konia, że aż kopyta jego zwisły nad głowami rajtarskich rumaków, sam zaś szalał, siekł, bódł. Krew zbroczyła mu twarz, z oczu szedł ogień, wszystkie myśli w nim zgasły, została tylko jedna, że zginie, lecz Szwedów musi zatrzymać. Ta myśl przerodziła się w dzikie jakieś uniesienie, więc siły jego potroiły się, ruchy stały się podobne do ruchów rysia: wściekłe, jak błyskawice szybkie. I nadludzkimi ciosami szabli kruszył ludzi, jak piorun kruszy młode drzewa.
Na podstawie: Henryk Sienkiewicz, Potop, Warszawa 1991.
1 Andrzej Kmicic – główny bohater Potopu H. Sienkiewicza.
2 Król – Jan Kazimierz, polski władca w latach 1648–1668.
3 Tyzenhauz – dworzanin króla Jana Kazimierza.
4 Podjazd – konny oddział żołnierzy.
5 Junak – odważny młody mężczyzna, śmiałek.
6 Rajtarzy – tu: szwedzcy żołnierze.
7 Opoka – skała, kamień.
8 Kiemlicze – żołnierze Kmicica; bracia bliźniacy.
9 Sztych – ostre zakończenie broni białej, np. szpady.
[452 słowa]
Zadanie 7. (0-1)
Jakie funkcje w zdaniu Kmicic spojrzał… i dusza zatrzęsła się w nim z przerażenia pełni wielokropek? Oceń, która odpowiedź jest fałszywa. Zaznacz F we właściwym miejscu.

 

1 Zapowiada nieoczekiwany zwrot akcji. F
2 Wskazuje na przerwanie wypowiedzi bohatera. F
3 Wprowadza napięcie. F
4 Skupia uwagę czytelnika na zdarzeniu. F

Zadanie 8. (0-1)
Jaką funkcję pełnią porównania występujące w dwóch ostatnich akapitach tekstu? Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
A. Opisują warunki atmosferyczne podczas bitwy.
B. Zwiększają sugestywność opisu walki.
C. Przywołują wydarzenia z młodości bohaterów.
D. Uplastyczniają opis krajobrazu.
Zadanie 9. (0-1)
Przeczytaj zdania w tabeli i rozstrzygnij, które są prawdziwe w odniesieniu do znanej Ci powieści historycznej Henryka Sienkiewicza.

 

1 Przedstawione są zarówno wydarzenia historyczne, jak i fikcyjne.
2 Bohaterami są tylko postaci historyczne.
3 Narrator to bezpośredni świadek lub bohater opisywanych przez siebie zdarzeń.
4 Realia epoki zostały ukazane ze szczególną starannością.

Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
A. Tylko zdanie 2. zawiera prawdziwą informację.
B. Zdania 1. i 2. zawierają prawdziwe informacje, a 3. i 4. – fałszywe.
C. Tylko zdanie 4. zawiera prawdziwą informację.
D. Zdania 1. i 4. zawierają prawdziwe informacje, a 2. i 3. – fałszywe.
Zadanie 10. (0-1)
Jaką funkcję w zdaniu Pierwsze trójki cofnęły się, zmieszane, pod strasznym mężem pełni podkreślony wyraz? Wybierz odpowiedź A albo B i jej uzasadnienie spośród 1–3.
Podkreślony wyraz pełni funkcję

 

A podmiotu ponieważ  określa 1 cechę rzeczownika.
B przydawki 2 wykonawcę czynności.
3 cel czynności.

Zadanie 11. (0-1)
Dokończ poniższe zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
W przykładzie Zrozumiał to w jednej chwili nieustraszony król, więc chwycił za rękojeść szpady spójnik więc wskazuje na zdanie
A. współrzędnie złożone wynikowe.
B. podrzędnie złożone okolicznikowe przyczyny.
C. współrzędnie złożone przeciwstawne.
D. podrzędnie złożone okolicznikowe celu.
Przeczytaj tekst i wykonaj zadania 12.–15.
O ŻYWOCIE LUDZKIM
Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy,
Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy.
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,
Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy1.
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa.
Naśmiawszy sie nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łądkom2.
Jan Kochanowski, Fraszki, Wrocław 1998.
1 Mieć na pieczy – dbać, troszczyć się, zabiegać o coś.
2 Wemkną nas w mieszek, jako czynią łądkom – wrzucą nas do worka jak kukiełki po przedstawieniu.
Zadanie 12. (0-1)
Dokończ poniższe zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Postać mówiąca uważa, że wszystko, co człowiek myśli i czyni, jest
A. istotne.
B. ulotne.
C. trwałe.
D. płytkie.
Zadanie 13. (0-1)
W którym przykładzie słowo fraszka znaczy to samo, co w utworze Jana Kochanowskiego O ŻYWOCIE LUDZKIM? Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A. Rozrzuconych parę strojów kobiecych, komnata pełna fraszek ładnych, lekkich i wonnych zdawały się świadczyć, że tu niewiasta jakaś mieszka.
B. We wdzięcznych, dowcipnych fraszkach wypowiada Kochanowski szczerze, co czuje i myśli.
C. Był to bardzo ładny gabinet, błyszczący od zwierciadeł i napełniony mnóstwem kosztownych fraszek.
D. Post, milczenie – wszystko fraszka, / Straży przy mnie nie postawi. / Ale potwór nie igraszka. / Czart – nie Papkin go przystawi.
Zadanie 14. (0-1)
Spośród podanych niżej powiedzeń wybierz to, którego sens jest zgodny z przesłaniem fraszki O ŻYWOCIE LUDZKIM.
A. Używaj świata, póki służą lata.
B. Każdy ma to, na co sobie zasłużył.
C. Wszystko przeminie, sława nie zginie.
D. Wszystko głupstwo wobec przemijania.

Zadanie 15. (0-1)
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące utworu O ŻYWOCIE LUDZKIM są prawdziwe.
Wybierz T, jeśli informacja jest prawdziwa, lub N, jeśli jest fałszywa.

1. W utworze porównano człowieka do kukiełki.

 

 

  T   N
2. Postać mówiąca, wypowiadając się w pierwszej osobie liczby mnogiej,

 

pokazuje wspólnotę swojego losu i losu odbiorców wiersza.

 

  T N

Przeczytaj teksty i wykonaj zadania 16.–21.
Osoby, które mają pytania dotyczące poprawności i użycia języka, mogą skorzystać z pomocy ekspertów z internetowych poradni językowych. Poniżej przedstawiono dwa zapytania internautów i odpowiedzi udzielone na nie przez profesorów językoznawców.
12.04.2007
Biel we frazeologii
Panie Profesorze,
zastanawiam się nad paroma związkami z nazwą barwy białej, mianowicie: biała broń, biała gorączka, białe tango i biały wiersz. Czym jest umotywowane użycie tego właśnie koloru w tych zwrotach? Z góry dziękuję za odpowiedź.
Ola

Pani Olu,
kolory mają mnóstwo, częściowo tylko motywowanych kulturowo, odniesień. Białość jest przywoływana dla zaznaczenia czystości, więc czasem i braku czegoś (biały bywa związany z poczuciem braku barwy, z pustym miejscem). Wiąże się także z męskością (ale
i dziewiczością, niewinnością), żałobą (ale i radością, świętem), odmiennością (albinos1 jest odmienny, rzadki – stąd biały kruk) lub odwrotnością sytuacji. Czasem można dopatrzyć się związku z barwą fizycznie występującą. Istotnie, broń biała ma lśniące biało ostrza, nie smoli też jak palna. Do białości rozpala się żelazo, więc biała gorączka może być większa niż czerwona. Do białego tańca (walca najczęściej, ale i tanga) to panie proszą panów, nie na odwrót (nb.2 biały mazur to akurat ostatni taniec nad ranem), a biały wiersz nie ma tego, co ma rymowany: rymów mianowicie. Ale często przywołanie kolorów: białego, czarnego, czerwonego, zielonego, błękitnego – okryte jest mgłą językowej tajemnicy.
Pozdrawiam
– prof. Jerzy Bralczyk
1 Albinos – człowiek lub zwierzę dotknięte albinizmem, który objawia się białością skóry, włosów lub piór.
2 Nb. – skrót od notabene, co znaczy: w dodatku, nawiasem mówiąc.
3.12.2008
Rzuciło mi się – gdzie?
Dzień dobry, rozmawiając z koleżanką, wymsknęła mi się fraza rzuciło mi się w uszy i zaraz zareagowałam: czy może się coś rzucić w uszy? Jeśli nie, to jakim powiedzeniem można ową frazę zastąpić?
Serdecznie dziękuję.

Standardowa forma tego zwrotu to coś komuś rzuciło się w oczy („coś dało się komuś łatwo zauważyć”). O rzucaniu się w uszy można mówić w ramach gry językowej, np. w rozmowie: „No, oczywiście, wszystkim nam tu się rzucił w oczy, a raczej w uszy, zespół, w którym pan śpiewa”. Bliskoznaczne zwroty z uchem brzmią inaczej: coś obiło się komuś o uszy lub coś wpadło komuś w ucho. Nawiasem mówiąc, „rozmawiając z koleżanką, wymsknęła mi się fraza…” to podręcznikowy przykład niewłaściwie zbudowanego zdania z imiesłowem. Powinno być: „rozmawiając z koleżanką, powiedziałam mimochodem…” albo „kiedy rozmawiałam z koleżanką,
wymsknęła mi się fraza…”.
– prof. Mirosław Bańko
Na podstawie: http://poradnia.pwn.pl/ (internetowa poradnia językowa)

Zadanie 16. (0-1)
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące wypowiedzi profesora Jerzego Bralczyka są prawdziwe. Wybierz T, jeśli informacja jest prawdziwa, lub N, jeśli jest fałszywa.

 

Wypowiedź zawiera informację o tym, że przymiotnik biały występujący

 

w związkach frazeologicznych jest rozmaicie kojarzony w różnych kulturach.

 

T  N
Aby wyjaśnić znaczenie związku frazeologicznego, w którym występuje nazwa koloru, należy odwołać się do historii języka.

 

 

T                            N

Zadanie 17. (0-1)
Dokończ poniższe zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
„Osobliwość, cenny okaz, unikat” to
A. biały kruk.
B. biała plama.
C. biała gorączka.
D. białe szaleństwo.
Zadanie 18. (0-1)
Dokończ poniższe zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Z wyjaśnienia zamieszczonego na stronie internetowej poradni językowej wynika, że zwrot „rzuciło mi się w uszy” jest
A. typowy dla polskiej frazeologii.
B. często nadużywany przez rozmówców.
C. charakterystyczny dla języka muzyków.
D. dopuszczalny w szczególnych sytuacjach językowych.

Zadanie 19. (0-1)
Dokończ poniższe zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Profesor Mirosław Bańko dostrzegł w pytaniu internautki błąd wynikający z
A. niepoprawnej budowy zdania.
B. niewłaściwego stylu wypowiedzi.
C. użycia wyrazu w niewłaściwym znaczeniu.
D. zastosowania niepoprawnego związku frazeologicznego.
Zadanie 20. (0-1)
Wskaż właściwe uzupełnienie zdania podanego poniżej. Wpisz literę A, B albo C.
Sformułowanie podręcznikowy
przykład niewłaściwego użycia…
oznacza błąd, który jest _____

 

A. charakterystyczny wyłącznie dla wypowiedzi uczniowskich
B. popełniany tylko przez autorów publikacji edukacyjnych
C. typowy, często spotykany w wypowiedziach wielu osób

Zadanie 21. (0-2)
Napisz zapytanie do internetowej poradni językowej, dotyczące zagadnienia językowego, które sprawia Ci kłopot. Ponieważ zwracasz się do profesora, pamiętaj o właściwym stylu wypowiedzi.
Uwaga! Nie kopiuj przykładów ani sformułowań przytoczonych w arkuszu. Podpisz się jako AB.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Zadanie 22. (0-10)
Napisz charakterystykę bohatera literackiego, który Twoim zdaniem wykazał się odwagą. Pamiętaj, że Twoja praca powinna zajmować przynajmniej połowę wyznaczonego miejsca.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..